Dit jaar herdenken we dat het 75 jaar geleden is dat kamp Auschwitz op 27 januari 1945 bevrijd werd door het Russische Rode leger. Heerlen staat ook stil bij zijn Holocaustslachtoffers. Tussen 22 januari en 2 februari is er dan ook een tijdelijk Holocaustmonument Levenslicht te zien op de Algemene begraafplaats aan de Akerstraat.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden in totaal anderhalf miljoen- voor het grootste deel Joden-naar Auschwitz gedeporteerd. Zo’n 1.1 miljoen werd direct bij aankomst doodgeschoten of vergast. Toen eind 1944 het Russische Rode leger steeds dichterbij kwam, ontstond er paniek, waardoor de nazi’s begonnen met het systematisch opheffen van Auschwitz. Documenten werden vernietigd, gaskamers opgeblazen en ruim 6000 gevangen liepen een dodenmars richting Duitsland. Bewijs moest zoveel mogelijk vernietigd worden. Auschwitz is sinds 1947 een symbool geworden voor de vernietigingskampen, waar zovelen het leven lieten.

Foto Sandarijn Hilhuijsen

Kamp Auschwitz
Ook ik bezocht Auschwitz. Het stond al geruime tijd op mijn lijst van levenservaringen. Maar waarom dan Auschwitz? Waarom juist naar die plek, waar geen woorden voor zijn. Waar je in je diepste emoties meegesleurd wordt, de geschiedenis in. Waar we ons geen voorstelling van kunnen maken, wat de mensheid daar is aangedaan.
Het zand kraakt onder mijn voeten. Ik ben net, met velen, onder de toegangspoort van Auschwitz gelopen. “Arbeit macht Frei”, staat er groot te lezen. Een van de propagandateksten, waarmee de moed in het kamp hoog werd gehouden. De buitenwereld mocht tenslotte van niks weten…Ik ril. Polen kent deze herfst een buitengewoon mooi seizoen, dus van de kou kan het niet zijn. Het zand, de stenen. Ze laten me wankelen. Het lopen is letterlijk zwaar, maar ik merk het niet. Ik loop op de grond, waar zoveel jaar geleden mensen liepen, veelal op weg naar massale vernietiging. De weg maakt me stil. De voetstappen echoën in de open buitenlucht en hoeveel mensen er ook met me meelopen, de stilte in het kamp is indrukwekkend.
Haat
Haat is voor mij een beladen begrip. Ik snap niks van haat en al helemaal niets van Jodenhaat. Waarom haat om het anders zijn? Als moeder ben ik nooit anders dan trots geweest op de uniekheid van mijn kinderen. Hun syndroom maakt hen anders. Toentertijd reden genoeg om te vernietigen. Godzijdank ben ik me bewust van de vrijheid waarin we anno 2020 leven. De reden dat ik de plek, waar zoveel mensen door haat het leven lieten, met eigen ogen moet aanschouwen.

Foto Sandarijn Hilhuijsen

Voor de poort van Auschwitz lijk ik te bevriezen. Ik word overdonderd door de enorme hoeveelheid bezoekers. Veel Palestijnen met vlaggen over hun schouders en een Keppel op hun hoofd. Eenmaal binnen word ik kalm. De drukte is er wel, maar ik heb er geen last van. De aanblik van kamp 1, volledig intact, grijpt me bij mijn keel en ik kan er met mijn hart niet bij. Mijn hoofd ziet het en mijn geest weet het. Maar dan houdt het ook op. Ik loop langs de vitrines vol met brillen, afgeknipte vlechten, schoenen, koffers en andere persoonlijke spullen. Achtergelaten, gevonden. Documenten en foto’s. Door de laatste gevangenen als bewijsmateriaal vakkundig weggemoffeld. Barakken met zakken stro, waar mensen als sardientjes in een blik uitgeput over elkaar in slaap vielen, wachtend op de dood door de barre hygiënische omstandigheden. Hoge hekken met prikkeldraad en hoge voltages. Crematoria en een gaskamer. Stilte in mijn hart.
Wat is het onwerkelijk. Ik loop langs de rails, waar Joden, Sinti en Roma hun afschuwelijke lot binnenreden. Ik loop een kilometer over zand, waar zo’n 75 jaar geleden moeders met kinderen, ouderen en inferieuren de weg naar de gaskamers liepen. Waar een SS-officier jou zonder pardon selecteerde naar links of rechts. Rechts was de dood, links de hel. Afschuwelijke gedachten, die ik meedraag richting kamp II, Birkenau. Het is een grote oppervlakte. Ik aanschouw een plek. Zoveel mensonterende gebeurtenissen zijn hier de geschiedenis ingegaan, dat ik het niet kan omvatten. Uitgeput loop ik samen met mijn groep terug, vaak over uitgestrekte velden vol menselijk as.
Ik zie het allemaal, maar voel het niet. Ik stoor me aan de tijdsdruk, die elke bezoeker krijgt opgelegd. De verhalen die ik via de gids hoor, raken me diep, verwarren me en zetten me aan het denken. Maar mijn geest wil meer. Ik wil het voelen, begrijpen, een plek geven. Ik wil dan ook niets liever dan blijven staan en het tot me door laten dringen. Helaas moet ik in rap tempo meelopen, wil ik de gids blijven volgen en niet verstrikt raken in de andere groepen, die vlak achter ons lopen. Ik voel een mate van paniek. De verwarring van de haat, die hier radicaal opgelost werd, maakt me onrustig en verdrietig. Joden, Duitse homoseksuelen, politieke gevangenen, vrouwen, kinderen, intellectuelen, gehandicapten en criminelen. Zij behoorden tot het inferieure ras dat vernietigd moest worden. Waarom? Met een drukkende pijn op mijn borst verlaat ik Auschwitz. Ik stap – enigszins met tegenzin-in de bus, die me naar mijn hotel in Krakau brengt. Ik heb nog zoveel vragen. Er is nog zoveel dat ik niet begrijp.
Waarom
Waarom? Ik krijg er geen antwoord op. Auschwitz, het is mijn bestemming. Altijd al geweest. Het komt dan ook hard aan als ik me bedenk dat mijn gezin, technisch gezien inferieur is. Hadden wij ook die weg moeten lopen? Hadden we angst gekend, of hadden we ons overgeleverd aan het lot, waarvan we geen weet hadden?
Eenmaal thuis, sluit ik dankbaar mijn gezin in mijn armen. Hun vrijheid is anno 2020 een gouden gegeven. Ik kan dan ook niets anders doen dan stilstaan bij het gegeven dat we allemaal de keus hebben om in echte vrijheid te mogen leven. Want ook al zal de wereld in begrenzingen blijven regeren, onze echte vrijheid zit in de eigen gedachten. Hierdoor zijn we stuk voor stuk in staat elkaar vrijheid te gunnen, die nodig is om herhaling te voorkomen.

Holocaust monument Levenslicht
Aangezien het dit jaar 75 geleden is dat concentratie- en vernietigingskamp Auschwitz werd bevrijd, staan we daar over heel de wereld bij stil. Ook in Heerlen. Op de Algemene begraafsplaats aan de Akerstraat is er vanaf 22 januari tot en met 2 februari van 16:00-20:00 een Holocaustmonument Levenslicht te zien.
Het monument bestaat uit stenen, die oplichten en uitdoven. Stenen, die de in totaal 104.000 slachtoffers uit Nederland symboliseren. De stenen zijn zowel in de Joodse- als Roma- en Sinticultuur van belang en waren inspiratie voor kunstenaar Daan Roosegaarde en zijn team. Om de paar seconden zie je de stenen oplichten en weer uitdoven, als een ademhaling in licht. Daarmee symboliseren ze het leven dat nu in de gemeente gemist wordt.

Het monument in Heerlen maakt deel uit van een landelijk project van het Nationaal Comité 4 en 5 mei waaraan meer dan 150 Nederlandse gemeenten deelnemen uit Nederland.

Foto´s ®Parkstad Actueel /Sandarijn Hilhuijsen en /Lucho Carreno

 

Geef een reactie