Buddy MAX opent ogen
Een robot is koud en kil. Dom en voorgeprogrammeerd voor de deugd. Maar te stompzinnig om de menselijke fijnzinnigheid te vervangen. Zo dacht ook een deel van het personeel van een PG-afdeling van woonzorgcentrum De Akert. Maar na een week moesten ze hun mening drastisch herzien. Robotmaatje ‘MAX’ bleek de leefkwaliteit van oudere mensen met dementie opmerkelijk te verbeteren. De even grappige als functionele Robot werd geïntroduceerd door Claire Huijnen, een cognitieve psychologe én technologisch ontwerpster uit Eys.
Haar video Empowering Meaningful Connectedness is een hit op YouTube. Het zijn dan ook, wat je noemt, beklijvende beelden. En groep bejaarden met dementie zit bewegingsloos en ogenschijnlijk zielloos aan een grote tafel. Nul interactie. Uren lang wachten op de volgende handeling: eten of verzorging. En dan verschijnt plotseling ‘Buddy MAX.’ De kleine, groene, robot doorkruist de ruimte,. Uit zijn innerlijk borrelt bekende muziek van André Rieu. Een vrouw begint met haar vingers op de maat van de muziek mee te tikken op de tafel. Een man begint de melodie mee te fluiten, een ander mee te neuriën. Alsof mensen uit de dood opstaan.
Het ‘Ave Maria’ dat Max korte tijd later laat horen, maakt ook zichtbaar emoties los. Er biggelen tranen. Maar minstens zo opmerkelijk, zoals ook bij de Rieu-muziek, beginnen de mensen aan de tafel met elkaar te communiceren. Even later tovert Buddy MAX, een foto van de kerk van Heeze op het PC-Tablet voor zijn Robotborst. Een vrouw (afkomstig uit Heeze, ook de software is daarop afgestemd red.) kijkt en kijkt. Ze peinst en peinst. En vraagt dan plotsklaps aan haar buurman: ‘is dat niet de kerk van Heeze?’ Opnieuw persoonlijke interactie dus!
Een robot die mensen met dementie activeert
MAX vervolgt zijn weg en stopt kort voor een oudere dame. Een zalig slapende baby en een actieve van plezier krijsende peuter verschijnen naast elkaar op zijn beeldscherm. ‘De vraag: ‘Welk kind is wakker?- staat boven de twee foto’s en wordt ook vocaal door MAX gesteld. En dát met de aanvullende aanmoediging ‘wijs maar aan!’ Het resultaat is ronduit verbluffend. De vrouw ontwaakt uit haar lethargie, schiet spontaan in de lach, en zegt: ‘ja zeg, dat ziet toch iedereen!’ Om vervolgens met haar vinger op het beeldscherm de juiste keuze aan te wijzen.
De tranen van ontroering springen Claire Huijnen altijd weer in de ogen als ze de beelden terugziet. De inwoonster van Eys is dan ook een echt mensen-mens. Geboren in Heerlen, opgegroeid in een hecht sociaal gezin in Eys. Claire Huijnen studeerde psychologie aan de Universiteit in Maastricht. Toen ze de basis onder de knie had en stilaan wel wist hoe de menselijke psyche in elkaar steekt, startte ze met een tweede master-opleiding. Een ontwerperopleiding aan de universiteit van Eindhoven. “Ik wilde meer weten en leren van techniek en vaardigheden verwerven om een vertaling naar de praktijk te kunnen maken”, zet ze uiteen.
op de foto Claire Huijnen
De cognitieve psychologe verwierf een baan bij de stichting Smart Homes in het Brabantse Eersel. Bij Smart Homes, kenniscentrum op het gebied van domotica en slim wonen voor het luxe segment, kreeg Claire Huijnen na verloop van tijd de opdracht om haar licht ook te laten schijnen op sociale robotica, bedoelt om mensen te ondersteunen om langer zelfstandig thuis te kunnen blijven wonen. Tikkeltje verontwaardigd: ‘Toen ik vijf jaar geleden met het Robotproject voor ouderen begon, zeiden vrienden: ‘waar werk jij aan! Mensen in de zorg hun werk ontnemen door het introduceren van Robots. Dat hadden we van jou niet verwacht.’
Dan met een ontwapende glimlach: “Ik heb ze inmiddels van het tegendeel kunnen overtuigen. Ook op de werkvloer van de PG-afdeling in Geldrop was de sceptisch aanvankelijk groot. “Sommige dachten: daar heb je weer zo’n wild plan, dat ze ons maar liever wat meer mensenhandjes op de afdeling geven.” Arie Maas, een open-minded teamleider, stond aan de basis van het ‘wilde’ plan, overtuigde zijn superieuren en strikte Claire Huijnen en haar Robotmaatje voor een proef pilot..
Huijnen: Veel mensen met dementie krijgen dagelijks antidepressiva. Door de tabletten en het gebrek aan prikkels vallen ze overdag in slaap. Gevolg is dat ze dan ‘s nachts de slaap niet kunnen vatten. Daarvoor krijgen ze vervolgens dan weer slaaptabletten. Arie Maas wilde deze cirkel graag doorbreken. Hij wilde weten of slaaptabletten voorkomen, of in ieder geval gereduceerd konden worden, als mensen overdag initiatief en levendigheid bevorderende prikkels kregen.
Claire en haar Robotmaatje MAX gingen een proefweek lang aan de slag. MAX (eigendom van de Franse firma Robosoft, die ook de hardware ontwikkelde. De software van de Robot werd ontwikkeld binnen het Europese onderzoeksproject red.) werd een daverend succes. MAX zorgde voor prikkels tot communicatie over en weer. Ook werd de kleine groene Robot door patiënten geaccepteerd als ‘Onze Max’, als een persoon waar ze regelmatig onder elkaar: ‘kan hij nog meer liedjes, wat leuk!’ maar ook met familie over praten: ‘Ja, het is unne brave.’
Ook de familie van de patiënten het vooraf deels sceptische personeel ‘hoe laat beginnen ze met die grapjas?’was na een week helemaal om.
De bewoners werden aangespoord om mee te doen met activiteiten zoals een spelletje spelen of foto’s kijken. “De meeste bewoners vonden dat erg leuk en deden goed mee. Ik persoonlijk vond het ook erg leuk om MAX in de huiskamer te hebben”, zegt verantwoordelijk verzorgende Anouk Huijink.
Ze krijgt bijval van collega Inge Dubbeld. “De eerste dag was ik écht verrast met de prikkels die MAX de mensen geeft. Alleen al door het rondrijden met een muziekje”, zegt de activiteitenbegeleidster. “Bewoners waren wakker, keken rondom zagen MAX en vonden het prima, leken heel tevreden. Wat me ook opviel was dat bewoners het gewoon leken te vinden dat er een Robot rond reed. Ik ben erg enthousiast geworden. Jammer dat het maar zo kort was, ik had nog veel meer willen uitproberen. MAX kan de rechterhand van de activiteitenbegeleidster worden, het is een trigger voor creativiteit.’
Een trigger voor creativiteit en zelfredzaamheid, dat vormen Robots ook voor Claire Huijnen. De gedreven Limburgse is nu werkzaam voor de zorgrobotica groep, lectoraat Technologie in de Zorg, van Zuyd Hogeschool in de Zorgacademie in Heerlen. Ze kent ook de beperkingen en valkuilen. Om te beginnen op financieel gebied. Van het bekende drietrapsraket research-ontwikkeling, toegepaste fase, markt; (“hoe geavanceerder de software, hoe duurder, de huidige kostprijzen van 10.000 tot 200.000 euro worden de komende jaren fors goedkoper”) wordt in feite alleen deel 1 afdekt met Europees subsidiegeld. “De daadwerkelijke invoering is voorbehouden aan marktpartijen als zorgorganisaties en ziektekostenverzekeraars. En daar stropt het vaak”, weet Huijen uit ervaring.
Het verklaart ook waarom het ogenschijnlijk succesvolle Pilot Max project vooralsnog geen snel vervolg krijgt. Sterker nog: het kon wel eens een aantal jaren duren voordat MAX daadwerkelijk als Robotmaatje op een PG-afdeling wordt geïntroduceerd. Voor Claire Huijnen is het een gegeven. Ze laat haar passie en enthousiasme er niet door beïnvloeden. “We blijven streven naar een langdurige pilot waarin we grondige effectmetingen kunnen uitvoeren en MAX samen met mensen uit de zorgpraktijk verder kunnen opvoeden.”
De spontane Limburgse is er ook zeker van dat Robots de komende jaren als een ‘normaal iets’ worden geaccepteerd. “Nee, mensen vinden Robots niet eng! Alleen als ze er in het begin over praten. Met een fijne glimlach: ‘dan doemen soms nog oude denkbeelden uit films op van robots die de mensheid bedreigen en onze planeet willen overnemen. Mij valt op dat als je een robot geen robot noemt het überhaupt geen thema is. Dan is het gewoon een vriend, een buddy. Of een hulpmiddel.”
De Robot rukt op
“Dat is voor mij ook de essentie. Voor mij staat de zelfredzaamheid van de mens voorop. En als je dat kunt bevorderen of handhaven door het inzetten van Robots, prima! Een Robot naast een professionele thuishulp en/of een mantelzorg(st)er is in de ogen van Claire Huijnen in de nabije toekomst niet ondenkbeeldig. “Mensen herinneren om medicijnen in te nemen, koffie maken, een zwaar dienblad meenemen, het licht uit en aanmaken, de deur opendoen, hartslag en bloeddruk opmeten en nog veel meer. Ook boodschappen opruimen e.d., is slechts een kwestie van tijd. Daarbij is een robot nooit ziek en 24 uur per dag direct inzetbaar. Ook is een Robot prima te gebruiken voor zwaar tilwerk. Dat is ook goed voor de rug van thuishulp en de mantelzorger.”
Een Robot is kortom een oplossing voor veel problemen in de zorg. Maar voor Claire Huijnen is en blijft het ook een én-én-verhaal. “Door de Robot is er meer tijd voor contact, waarvoor in de zorg nu nagenoeg geen tijd is.”
Dan: “Werken in de zorg betekent werken met mensen. Wie in de zorg werkt heeft iets met mensen. Zorgverleners puren er hun positieve energie en motivatie uit, om dag in dag uit in de weer te zijn voor hun cliënt. Hoe complexer de zorg wordt hoe meer er een beroep wordt gedaan op de passie en bezieling van de zorgverlener. Robots kunnen helpen om deze bezieling, die vaak verder gaat dan persoonlijke motivatie of gedrevenheid, in tact te houden. Zoals Robots ook mensen met een lichamelijke beperking kunnen helpen om zelfredzaam te blijven. Bijvoorbeeld door te helpen met eten of bij het opstaan van het toilet. Maar anders komen Robots niet aan mensen. Ze kammen geen haren, kleden je niet aan of verschonen iemand. Althans niet in onze cultuur. Dat is en blijft dus mensenwerk.”
“Nee, ik geloof een wetenschapper als Kurzweil die zegt dat je een menselijk brein in een computer kunt stoppen niet helemaal. Een simpel model bouwen van een brein kan mogelijk nog wel. Maar een warm hart, een ziel en een geest erin stoppen lukt niet. Dat lijkt me ook een te geringschattende opvatting van wie en wat we als mensen zijn. We kunnen onze gedachten, gevoelens en morele overwegingen, nooit uitputtend in een programma beschrijven, omdat ze belichaamd zijn en geworteld in onze ervaring.”
