DE ONTMOETING MET : JAN AL.

Ze zijn er gelukkig nog de ,, oer – Heerlenaren ,, van voor de oorlog. Mensen die in Heerlen geboren zijn en in dit geval al ruim 82 jaar in Heerlen zijn blijven wonen. Onze gast van vandaag kun je omschrijven als een cultfiguur van de stad. Hij was bijna 50 jaar een van de bepalende gezichten op de Heerlense markt. Wij gaan in gesprek met Jan Al bij de oudere Heerlenaren wel bekend als de man van de man van de bananen, die hij op de markt verkocht. En het werd een boeiend verhaal.

Voor de jongeren :

Wie is Jan Al ?

Ik ben 82 jaar geleden geboren in vroedvrouwenschool op de Heerlerbaan . En woon tot op de dag van vandaag nog in Heerlen. Heerlen is mijn stad. Ik heb twee dochters  en drie kleinkinderen , Sven een jongeman van 27 jaar  –  Omar  van 24 jaar en kleindochter Hycia 21 jaar. En een achterkleinkind jongetje met de naam Mika die is geboren op 2^e kerstdag. En het hebben kleinkinderen en een achterkleinkind houdt laat je beseffen dat je toch wat ouder bent. Maar het fantastische contact met hen dat houd me weer jong!

Hoe zag het gezin eruit waarin U bent opgegroeid ?

Laat ik beginnen met mijn ouders. Mijn vader komt uit Alkmaar en verkocht net als zijn vader groente en fruit . Heel origineel met een rijnaak waarmee hij de klanten bezocht. Hij leerde mijn moeder kennen die werkte als dienstmeisje in de Jordaan. Op een gegeven moment hebben mijn ouders het besluit genomen om te verhuizen naar Bleijerheide waar mijn vader op de mijn ging werken. En mijn moeder ging venten met gedroogde vis. Dan volgt een anekdote die het gezinsleven zou veranderen.

De vader van Jan moest op een zondag een extra dienst draaien  op de mijn. Maar daar stak moeder Al een stokje voor , Jans vader moest mee naar de mis en dus meldde hij zich bij de mijn af. Later die dag kregen de ouders te horen dat er in de ijler waar de vader van Jan die zondag zou moeten werken een ongeluk is gebeurd en er naast gewonden ook twee doden waren gevallen. Vanaf die dag is vader Al nooit meer naar de mijn gegaan! Maar  er moest brood op de plank komen en mijn vader kocht een paardje en pakte zijn oude beroep weer op hij ging met groente en fruit langs de deuren. Op een gegeven moment zijn mijn ouders verhuisd naar de Molenberg en zijn toen naast het venten ook op de markt hun waar gaan verkopen. En in deze tijd ben ik geboren.

Nog voor de oorlog zijn mijn ouders een winkel begonnen en daarnaast stonden zij op de markt. Ons gezin bestond uit : naast mijn ouders , had ik ook 4 broers , Co die ook op de markt heeft gestaan en een winkel had ( zijn bijnaam op de markt was de bananenkoning ) Nic hij was bij de beroepsbrandweer , Wiel hij stond zelfstandig op de markt met groente en fruit en is ook nog langs de deuren gegaan  samen met zijn vrouw. Later is hij chef in-en verkoop geweest groente en fruit in de supermarkt bij V&D.  Ton is naar Duitsland gevlucht, hij is later mijnwerker geworden en uiteindelijk heeft hij mij geassisteerd op de markt. En ik had nog 3 zusters Catrien –  Sien  –  Riet. Van al mijn broers en zusters is alleen mijn zus Riet nog in leven zij wordt 88 jaar.

Dus U heeft de oorlog bewust meegemaakt ?

Ja , ik kan mij nog heel goed herinneren  op een gegeven moment hoorden wij een enorm geluid en zijn wij als kind gaan kijken waar dit vandaan kwam , en het was de intocht van de Duitse militairen in Heerlen. Een beeld dat ik nooit meer zal vergeten. Ik wil over deze tijd eigenlijk niet veel vertellen. Alleen een anekdote van mijn moeder uit de oorlog : op een gegeven moment kwamen gevangenen begeleid door de Duitse militaire te voet door de stad . mijn moeder had een teiltje water neergezet en gaf de gevangenen te drinken , op een gegeven moment staat een Duitse soldaat voor haar en richtte zijn geweer op mijn moeder , zij moest direct stoppen met het verstrekken van water anders…

Maar  dat verliep ook  anders, een Duitse officier te paard zag dit gebeuren en kwam in galop naar de soldaat toe , deze moest direct vertrekken en mijn moeder mocht gewoon doorgaan met het geven van water aan de voorbij komende gevangenen. Maar ook de Duitse officier kwam van zijn paard om zijn veldfles te vullen met vers water.

Wanneer was het moment dat U betrokken werd bij de markt ?

Och, dat was al heel vroeg. Toen ik 5 jaar was zat ik op school bij de nonnen en als ik klaar was op school ging ik naar mijn moeder op de markt waar ik moest wachten op mijn oudere zusters die mij dan mee naar huis namen. Met 7 jaar ging al mee naar de markt om te helpen , vaak op zaterdag en zo ben ik er helemaal ingegroeid.

Ik zal je wat vertellen , ik was er zo bij betrokken dat ik ook weleens bij ons paardje in de stro bak ging slapen. Dus als men mij kwijt was , war  de eerste gang naar het paardje.

Met 11 – 12 jaar werden mijn werkzaamheden uitgebreid, tijdens de kermissen stond ik zelfstandig onder andere druiven te verkopen , ik ging naar de markt nog met de handkar. Wij verkochten ook kerstbomen en hulst, hulst werd in Polen gekocht en zat in grote juten zakken en wij als kinderen moesten daar dan bosjes hulst van maken voor de verkoop.

Op mijn 13^e kwam de kentering in mijn leven , op een nacht maakte mijn moeder mij wakker omdat mijn vader duidelijk niet in orde was , zijn mond stond helemaal scheef en nog andere dingen. Achteraf bleek dat hij een beroerte had gehad. Hij is toen direct naar het ziekenhuis gebracht waar hij 4 – 5 weken heeft gelegen Vervolgens werd hij voor verzorging naar de broeders in de Gasthuisstraat gebracht. Maar al die tijd hadden wij geen inkomen. Ik zat toen in de 7^e klas en moest nog een jaar dan had ik de school af en was ik 14 jaar en kon aan de slag. Dus mijn moeder had de handen vol aan mijn vader en er kwam geen dubbeltje binnen. Ik ben toen naar de hoofdmeester thuis geweest , heb hem de situatie uitgelegd en hem gevraagd of ik niet vervroegd van school af mocht om de taken van mijn vader over te nemen zodat er weer geld in het laatje zou komen. De hoofdmeester wilde er over nadenken en enkele dagen later kreeg ik te horen dat hij het goed vond en stond ik met mijn 13 jaar zelfstandig op de markt.

En voor lange tijd , hoe heeft U dit ervaren ?

Man, dat was prachtig ! Dat was mijn leven omgaan met mensen , in de buitenlucht , geweldig.

Maar het was ook zwaar , rond 3 -3.30 uur stond ik op , at boterham en ging naar de markt want tegen 5 uur kwamen de grossiers en kon ik mooi alles daar neer laten zetten zodat er niet gesleept hoefde te worden. Bijverdienen dat deed ik ook nog ,zeker als kind, het opruimen en verzamelen van lege kratten dat gunde men mij en het was een mooie bijverdienste.

En dan brandt Jan helemaal los over zijn passie de markt , over de mijnwerkers die na het werk op de fiets met de pungel bij hem groente en fruit kwamen kopen. Of van de winkelmeisjes van V&D en Schunck die in hun pauze voor 5 cent een appel of peer bij hem kwamen halen. In ruil daarvoor kreeg Jan dan de deksels van de witte dozen die hij dan weer gebruikte om de prijzen op te schrijven.

Deze meisjes kregen een vriend , trouwden , kwamen met hun man nog steeds naar de stand van Jan op de markt. Later kregen zij kinderen en die werden ook meegenomen naar Jan. En zo zijn hele generaties blijven komen kopen.  Hij komt ze nog weleens tegen in de stad.

Of het verhaal over de tijd dat de tram nog door Heerlen reed, dat mensen met de tram naar de markt kwamen om bij hem te kopen. Dat de politie agenten er toen nog stonden om het verkeer te regelen als bijvoorbeeld de tram kwam. En hoe hij bij een café baas had kunnen regelen dat de agenten in de winter een kopje erwtensoep kregen. Maar hij kon ook boos worden. Wij stonden met een groep van 7 ondernemers op de markt en deze 7 wisselden conform afspraak regelmatig van plaats. Een van deze 7 was de vader van Cor Gubbels. Op een gegeven moment stonden er ook bouwketen bij de markt , aanleg promenade , niets mis mee. Maar toen men begon te slopen was het een en al stof en wij hadden alles uitgestald open en bloot liggen. Ik ben toen gaan vragen of men ook rekening wilde houden met ons, dit was onbespreekbaar , geen reactie men ging gewoon door. Maar wij hadden natuurlijk een goede relatie opgebouwd met de politie in Heerlen ( misschien door de erwtensoep ) en toen wij met hen contact opnamen was het zo gepiept. De werkzaamheden werden direct stop gelegd en mochten alleen worden voortgezet als van te voren met water gesproeid werd. Ik zeg niet dat vroeger alles beter was , was de binding van de marktmensen onderling en ook met bezoekers van de markt was heel groot. Toen kon je `s nachts nog je kerstbomen op de markt laten liggen , dat is tegenwoordig toch ondenkbaar. Wij van de markt steunden ook de mensen die het nodig hadden . Dat was toen de normaalste zaak van wereld . We kregen adressen van de Zonnebloem en rond de feestdagen ontvingen deze mensen van ons een kratje met allerlei artikelen , zoals onder andere groente en fruit.

Op een gegeven moment stond ik op twee markten in Heerlen en in Kerkrade. Ik ging 1X per week naar Kerkrade en mijn moeder en mijn zus stonden in Heerlen op de markt . Dan was het aanpoten, twee markten opbouwen , dan naar Kerkrade was je klaar alles afbreken en opbergen en naar Heerlen.  Het was heel hard werken. Je moest het met plezier doen anders dan redde je het niet. Daarvoor , en ik denk dat ik ook namens andere collega`s van mij die op de markt hebben gestaan spreek ,  is het niet je passie, begin er niet aan .

Jen bouwt er ook leuke en mooie sociale contacten op , ik geef nog een voorbeeld. Bij mij kwam een gezin en die hadden een gehandicapt zoontje, Guus . En Guus die kroop altijd onder mijn kraam door om te komen helpen , voor mij was dat geen probleem. Guus kwam een paar minuten en zo goed als het ging stond hij naast mij. Op een gegeven moment kwamen Guus en zijn ouders niet meer. Ik heb ze jaren niet meer gezien. Wat bleek Guus was in het westen van het land opgenomen in een instelling die gespecialiseerd waren in begeleiden van mensen zoals Guus. En gezien de afstand zijn de ouders toen verhuisd om in de buurt van hun zoon Guus te kunnen zijn. Heel veel jaren later komt er een jongeman onder de kraam gekropen en wat denk je …. Deze jongeman was Guus. Het was een weerzien zonder einde we hebben samen staan dansen achter het groente en fruit. En weet je Guus was sprongen vooruit gegaan. Man, man wat was dit mooi. En dat was ook de markt!

Hoe kijkt U terug op het leven ?

Ondanks de tegenslagen en mijn ziektes kan ik terug kijken op een mooi leven . Als jongeman heb ik een hele mooie tijd gehad hard  werken maar ook stappen . Was wel een korte tijd maar toch leuk.

Tijd voor hobby`s was er niet. Ik was lid van de zwemvereniging ZON en ik voetbalde bij VVH  maar ik ben moeten stoppen want ik moest op de markt staan. Ook met feestdagen was je nog vaak aan het werken , niet op de markt maar schoon maken loodsen, enz. Maar nogmaals met alle plezier het heeft mij mijn leven ook mooi gemaakt.  Het was een leven van hard werken , de markt heeft mij veel moois gebracht maar ook veel goeds en plezier . Een goed sociaal leven met ook veel emotionele momenten. Nadat ik afgekeurd werd en niet meer mocht werken , ben ik nog actief geweest als vrijwilliger  , ik heb 10 – 11 jaar maaltijden bezorgd die gemaakt werden in Douvenrade. Ergens moet er nog een foto zijn waaop ik de sleutels krijg van een auto die in die tijd gesponsord werd om de maaltijden te kunnen bezorgen. En dan was daar weer de passie !!  Ik heb in mijn leven leuke mensen leren kennen ,ik ben ook geholpen maar heb toch ook veel tegenslagen alleen moeten verwerken.

U woont meer als 80 jaar in Heerlen , wat kunt U ons vertellen ?

IK HEB HEERLEN NA DE OORLOG OPGEBOUWD ZIEN WORDEN TOT EEN BLOEIENDE STAD MAAR DE LAATSTE JAREN IS MIJN STAD WEER HEEL VER AFGEGLEDEN!!!!

Mijn ervaring is dat veel Heerlenaren de stad ontvluchten , onze stad is dood. Leegstand , parkeertarieven waardoor mensen elders hun inkopen gaan doen waar men niet hoeft te betalen, geen sfeer en geen gezelligheid, alleen Pancratiusplein en omgeving daar is de gezelligheid wel . Je ziet na sluitingstijd bijna geen mens meer lopen in Heerlen. Dat moet toch te denken geven.

Hoe zou U dit gesprek willen afsluiten ?

Zonder emotioneel te willen zijn , de mooiste zin om de gesprek mee af te sluiten  zijn de woorden van mijn kleinkinderen   OPA WIJ HOUDEN VAN U. 

Wij hebben een boeiend gesprek gehad met een markante Heerlenaar , een mensen – mens. Met boeiende en realistische verhalen. Een unieke kijk op het leven en een ras optimist.

Foto Lucho Carreno