Familiespel is een heerlijke komedie over het samengestelde gezin.

foto: annemieke van der togt

De feestdagen kunnen een uitdaging zijn, om het voorzichtig te zeggen. Zet de familie aan het kerstdiner en het is niet onwaarschijnlijk dat er spanningen ontstaan. Maar zet aan die tafel een samengesteld gezin – dus de exen, hun nieuwe partners en bijbehorende kinderen – en je bent verzekerd van vuurwerk. Van hilarisch ongemak tot hoogoplopende ruzies. Dat, in een notendop, is de situatie van de nieuwe voorstelling Familiespel, een tragikomedie die op 19 december in de Koninklijke Schouwburg in Den Haag in première gaat. Volgens theaterprogrammeurs een must see deze winter.

In het toneelstuk worden meer lonten aangestoken. Zo brengt de nieuwbakken familie de kerstdagen door in het Schotse vakantiehuis van de pas gescheiden Elizabeth (gespeeld door Jacqueline Blom) en Nicolaas (Mark Rietman). Een afgezonderde plek, waar veel drank is bovendien. “En dan is het is ook nog eens de eerste keer dat ze met z’n allen bij elkaar komen”, vertelt Mark Rietman aan het einde van een repetitiedag in een tl-verlichte studio in Diemen. Op de zwarte vloer zijn met wit tape de contouren van de toneelvloer afgeplakt. In het midden een groot wit vierkant: dat wordt straks als het decor klaar is de chill-kamer van de kinderen. De ouders lopen er omheen. ‘Laten we er een paar héérlijke harmonieuze dagen van maken’, toost Elizabeth wanneer iedereen in het koude huis van het eerste glas is voorzien. Proost. Gevolgd door ongemakkelijk gelach.

foto: annemieke van der togt

Dan weet je als publiek dat deze ‘happy extended family’ het lastig gaat krijgen.
Een familie die bestaat uit de twee exen en hun nieuwe (jongere) partners. Nicolaas was tijdens het huwelijk al een relatie met schooljuf Odilia (Annick Boer) begonnen. Zijn ex Elizabeth ontmoette later in een viswinkel haar Hugo (Bas Hoeflaak), ‘pianist, maar tegenwoordig vooral life-coach’. Elizabeth en ‘Nikkel’, zoals ze hem soms nog noemt, hebben twee kinderen: dochter Jacky van 12 en de 11-jarige Pjotr. Hugo de coach neemt uit zijn vorige relatie Mollie (11) en Lex (7) mee. Vier volwassenen, vier kinderen. En vier acteurs: de kinderen worden ook door hen gespeeld.

foto: annemieke van der togt

Na de repetitie praten we over de scène waarbij Bas, in de rol van Hugo, lange tijd met een grote doos in z’n handen rondloopt. De beamer van de kinderen zit er in. Het levert komische situaties op, want hoe drink je je gin-tonic als die door Nicolaas bovenop de doos wordt gezet? Die doos, het kan zo maar de last symboliseren die Hugo als bemiddelende coach met zich meedraagt.
 
Hoe belangrijk is de humor in het stuk voor jullie?
Annick Boer: “Erg belangrijk. We wilden een tragikomedie maken. Dat je moet lachen, maar wel om pijn.”
Jacqueline Blom: “Ja, dat is fijn, haha.”
“Het idee voor de voorstelling kwam van Annick en mij”, vertelt Blom. Zo’n drie jaar geleden besloten ze samen een vrije productie te maken, waarbij ze de scenarist, regisseur en decorbouwer zelf konden kiezen. Een tragikomedie voor de grote zalen moest het worden.
Annick: “Gijs de Lange [acteur en regisseur bekend van Het Klokhuis die afgelopen mei overleed, red.] zei altijd: de lach maakt pijn vloeibaar. Een komedie van hoge kwaliteit, dat wilden we.”
Mark Rietman, lachend: “Nou Bas, zet ‘m op jongen.”

Die doos, is dat een idee van jou Bas?
Bas Hoeflaak: “Ja, maar de regisseur pakt het meteen op en breidt het uit.”
Jacqueline: “Bas heeft net een andere kijk op hoe je een scène aanpakt. Dat is leuk en fris.”

Blom, Boer, Hoeflaak en Rietman: vier gevierde acteurs, en twee van hen zijn ook comedians. Annick Boer maakt onder meer persiflages voor De TV-kantine, Bas Hoeflaak is bij Toren C te zien. Verder is hij is bekend van het sketches programma Sluipschutters, en toert Boer momenteel met haar solo-cabaretvoorstelling Deze is nog beter! Ook Jacqueline Blom stond afgelopen seizoen met een cabaretshow op de planken, maar net als Mark Rietman verdiende zij haar sporen bovenal als acteur in bekende theaterproducties en dramaseries. En dat al jarenlang, en succesvol. Die twee kennen elkaar nog uit het vorige millennium toen ze in de dramaserie Oud Geld speelden. Meer recent is Blom te zien in de dramaseries Tweede Hans en Oogappels. Rietman speelt in de series Oogappels, Judas 2, Zuidas en Penoza, de film.
 

Waarom wilden jullie een stuk maken over het samengestelde gezin?
Annick: “Het is zo’n herkenbaar onderwerp. Veel stellen hebben tegenwoordig een samengesteld gezin. En tegelijkertijd is het vrij nieuw. Dat is recept voor hilariteit.”
Jacqueline: “De personages hebben de lat véél te hoog gelegd.”
Bas: “Veel zaken zijn nog niet verwerkt of uitgepraat. In het spel maken wij dat groter, zodat het een spiegel wordt.”

Het scenario is van de hand van schrijver Marijke Schermer, bekend van haar roman Liefde, als dat het is die twee jaar terug voor Libris Literatuurprijs werd genomineerd. “Je moet het je personages niet te makkelijk maken”, zei  Schermer destijds in een interview. Met haar acteurs doet ze dat ook niet. Het is een complex stuk. Complex in de gevoeligheden die worden blootgelegd. Hoe ga je als exen met elkaar om zonder dat het meteen ruzie wordt? Hoe reageer je op de nieuwe partner van je ex? Hoe bouw je een band op met je stiefkind? Wat doe je als je stiefzus jouw moeder ‘mama’ noemt? En wat als de ex-vrouw halsstarrig de achternaam van jouw nieuwe man aanhoudt?
 Mark: “Soms gaven we Marijke voorbeelden uit ons eigen leven. We zeiden: dit kan ook.”
 Annick: “We zeiden: dit kan langer, dit kan erger.”
 Jacqueline: “De volwassenen spelen bijvoorbeeld een gezelschapsspel waarbij ze elkaar persoonlijke vragen voorleggen. Wanneer heb je voor het laatst gehuild?  Waar ben je over tien jaar? Dat soort vragen. Dat spel had iemand van ons echt gespeeld.”

Zo’n spel, ook recept voor spanningen…
Mark: “Zeker. Daar komt emotionaliteit bij. Dan blijken we toch allemaal maar diertjes. Kindjes.”
De acteurs hebben zo hun eigen ervaringen met echtscheidingen en samengestelde gezinnen. Blom en Boer hebben allebei ‘cadeau gekregen’ kinderen met wie ze een goede band hebben. Rietman is gescheiden, maar hield nieuwe relaties ‘altijd een beetje weg’ van zijn dochters. Hoeflaak is net gescheiden.
Mark: “Familiespel is een testweekend.”
Bas: “Iedereen in het moderne gezin wordt bij elkaar gezet, als in een snelkookpan. Met ieder z’n eigen problemen en angsten.”
Mark: “Ik speel een wanhopige figuur die zich niet kan binden, ondertussen blijft er die gevoeligheid met zijn ex. Ze hebben er lang over gedaan om kinderen te kunnen krijgen. Ze zijn vijandig naar elkaar. Dat levert rare kinderen op.”
Annick Boer speelt als Odilia de jonge aantrekkelijke vrouw die zich met de ex-vrouw wil meten, terwijl de exen al bij aankomst in het Schotse vakantiehuis in hun oude giftige patronen vervallen. Die soms toch ook liefdevol zijn. En coach Hugo, tja, die heeft zo z’n eigen issues.
Annick: “Het is ook moeilijk. Als je relatie mislukt met kinderen dan voelt dat toch altijd als een… Hoe noem je dat?”
Bas: “Falen.”
Annick: “Ja. Falen.”
Jacqueline: “Familiespel gaat over maakbaarheid.”
Annick: “We hebben nog nauwelijks voorbeelden hoe een samengesteld gezin zou moeten zijn. We hebben nog geen nieuwe regels hoe het moet. Je moet het zelf uitzoeken, waarbij je naar mijn idee niet te veel moet verwachten. Ik zei altijd tegen mijn stiefkinderen: ik ben niet je moeder, ik ben gewoon Annick.”
Jacqueline: “Ja, maar je moet ook niet afzijdig blijven…”
Mark: “Precies. Toen het uitging tussen mijn ex en haar nieuwe vriend, waren dochters echt gekwetst. Ze hadden met hem inmiddels ook een band opgebouwd.”
Annick: “Je moet er zijn en tegelijkertijd niets verwachten.”

Elizabeth zegt in het stuk: ‘Twee derde van de samengestelde gezinnen is binnen vijf jaar uit elkaar’.
Annick: “We doen alsof alles kan, maar de kinderen zitten ermee opgescheept.”
Jacqueline: “Dat bedoel ik met dat maakbare. Je wilt een kind, dat lukt niet en dan ga je net zo lang door totdat het lukt. Jij en je ex hebben nieuwe relaties en je wil het meteen fixen. We zijn verwend met de gedachte dat alles mogelijk is.”
Bas: “En daarna verzucht Elizabeth dat het toch wel heel zwaar is, kinderen hebben…”

foto: annemieke van der togt

Dat kinderen de dupe zijn van een scheiding roepen we al jaren.
Bas: “Daar ben ik het trouwens niet altijd mee eens. Vroeger bleven mensen soms ook te lang bij elkaar, met alle zwijgende en ruziënde avonden van dien. Dat was ook niet goed voor de kinderen.”:

Het samengestelde gezin is wel redelijk nieuw. Een van jullie zegt: ‘Hoe ouder je wordt, hoe meer je de keuze hebt in welk gezelschap je wilt zijn.’ Maar in de praktijk van de extended family is dat niet zo.
Mark: “Je neemt je kinderen erin mee. In de echtscheiding, maar ook in de nieuwe banden die je aangaat. Dat is het nieuwe wat dit stuk laat zien: de blik van de kinderen. Ze praten, denken, ze luisteren af. Ze maken hun eigen waarheid. Vaak zie je alleen de ouders of de nieuwe liefde, niet de kinderen. Bij Familiespel zie je hoe zij ermee omgaan.”
Annick: “Daar midden op het podium is de kinderkamer. Dat gat zie je de hele tijd. Het zijn de kinderen waar de ouders te gemakkelijk langsheen gaan.”
Jacqueline: “En uiteindelijk lijken de kinderen volwassener dan de volwassenen.”

Tekst: Jessica van Geel

Familiespel Cast: Jacqueline Blom, Annick Boer, Mark Rietman en Bas Hoeflaak
 
Eindregie: Corien van der Zwaag i.s.m. Marijke Schermer
Script: Marijke Schermer

   
Speelperiode: 3 december 2022 t/m 16 april 2023 door het hele land  
  
Meer informatie www.moretheater.nl